Leven van fouten.

Over enkele weken, op 13 mei is Chet Baker precies 25 jaar geleden overleden door een onfortuinlijke tuimeling uit een hotelkamerraam. Waarschijnlijk maakte hij een inschattingsfout. Als persoon maakte hij veel fouten met als meest in het oog springend die fatale val. Hoe heeft hij dat voor elkaar gekregen? Een raam open proberen te maken en dan eruit vallen precies met zijn hoofd op een paaltje. Het was geen misdrijf of zelfmoord. Misschien probeerde hij op zijn noten te vliegen. Het is nooit helemaal duidelijk geworden wat er precies is gebeurd op die 13e mei. Vermoedelijk wilde hij in het raam zittend een luchtje scheppen, maar kreeg het raam niet open. De afgebroken veiligheidspin die als vergrendeling diende, had hij in zijn hand op het moment dat hij tegen dit rotpaaltje viel onder het raam. In zijn leven ging er meer mis. Zijn gezin, verslaving, carrière en samenwerking met Stan Getz waren bepaald geen succes. Meermalen werd hij opgepakt en in de bak gesmeten wegens druggebruik.
Zijn Alfa Romeo zette hij zomaar ergens neer en kon hem na afloop van een optreden soms niet meer terugvinden. Heel vaak kwam hij nog net op tijd voor een volgend optreden. Het kenmerkt de ware jazzartiest. Niet bang zijn om fouten te maken omdat je vertrouwt op je talent. Miles Davis zei het al; In de jazz is een foute noot nooit erg, als je er daarna maar iets mee doet. Een foute noot bestaat dus niet.
Chet beheerste zijn instrument overigens perfect en volgens zijn biograaf Jeroen de Valk speelde hij nooit een fout. Op het conservatorium studeren studenten af op het analyseren van zijn improvisaties en wat blijkt; Geen avond speelde hij dezelfde noten en was een instant composer. Ging er dan nooit wat mis? Dat is maar hoe je het beluistert, want als er al wat verkeerd ging, ving hij het op, of zijn band gooide er iets in waardoor de fout geen fout was, maar juist een geniaal moment. Op de concertregistratie van de cd ‘Chet in Tokyo’ uit 1987 komen dergelijke ingevingen geregeld voor. Bijvoorbeeld in My funny valentine lijkt Chet een noot niet helemaal te treffen, maar zijn band met John Engels op drums, reageert perfect zodat Chet kan vervolgen met een topimprovisatie. Die ene noot was dus geniaal. Het volledige nummer lijkt niet meer op de originele compositie. Als John Engels de concertenreeks met een brok in de keel memoreert en zegt dat Chet zijn leven heeft gered, bedoelt hij volgens mij dat hij écht leefde.

http://www.youtube.com/watch?v=IzpfZaZfsZg (Vanaf ongeveer 2.50 geniaal)

Geen probleem

Fouten maken mag dus. ‘let’s make new mistakes’ en ‘I love fouten maken’, zijn zomaar wat kreten waaruit blijkt dat er genoeg tolerantie is ten aanzien van een fout maken. Een fase in een leerproces. Onze onfeilbaar geachte aanstaande koning bekende in zijn tv interview dat hij wel eens fouten maakt en in de toekomst ook zal blijven maken. Over deze openhartigheid is terecht nog niemand gestruikeld. Teeven heeft een fatale fout gemaakt, maar de gelederen rondom hem hebben zich al gesloten.
De vreemdelingenopvang stapelde fout op fout met dodelijk gevolg. Geen probleem. Ook ex-burgemeester, daar heb je hem weer, Bats mag vrolijk het land in om ons te laten leren van zijn fouten. Economen die een knots van een rekenfout maken in een onderzoek waarop onze overheidsbezuinigingen gelegitimeerd worden? Och, we maken allemaal wel eens een foutje. Deze sullige Carmen Reinhart en Kenneth Rogoff hebben een blunder gemaakt volgens kenners. Dat zij in hun publicaties niet duidelijk een onderscheid maken tussen ‘gegevens met een causaal verband’ en een ‘correlatie’ is hen vergeven. Maar wij gaan in polonaise, kritiekloos achter hun conclusie aan; ‘De crisis wordt erger bij toename van de overheidsschuld’. Wat echter nergens echt bewezen is, maar dat wordt schouderophalend gebagatelliseerd. In genoemde situatie is ons denken opmerkelijk genoeg gebaseerd op een blunder en een verkooptruc. Sterker nog; deze rekenfout en het gegoochel met twee termen die wezenlijk van elkaar verschillen, vormen een verkeerde basis voor het huidige Europees bezuinigingsbeleid. Ongelooflijk dat zoiets niet eens de voorpagina’s haalt.

Onvergeeflijk fout bestaat ook.

Een ander verhaal wordt het als er sprake is van een ernstig vergrijp of doelbewust de boel voor de gek houden. Ook hardnekkigheid in fouten maken, wordt terecht afgestraft. Vervolgens is er nog een andere juridische, arbitraire kant. Inquisiteur professor Pieter van Vollenhoven houdt zich al jarenlang intensief en vasthoudend bezig om er voor te zorgen dat mensen juist helemaal geen fouten meer kunnen maken en is er als de kippen bij om zondaars eens even flink te pijnigen of te veroordelen. Organisaties krijgen daarna te maken met draconische maatregelen en in graniet gegoten veiligheidsprotocollen die de schijn wekken van beheersing. Ik denk dan; Kom op zeg! Natuurlijk kunnen er dingen mis gaan. Waarom fouten uitbannen door organisaties op te leggen protocollen, standaarden en richtlijnen te ontwerpen met een mooi woord ‘kwaliteitsbeleid’. Ik zie hier vooral tegenstrijdigheid; Aan de ene kant mag je fouten maken, maar aan de andere kant niet; sancties! Waarom het één zeggen en het andere doen? We moeten volgens mij leren leven met fouten en catastrofes! Stel dat je een organisatie binnenkomt, je werk doet, de hele dag hebt voldaan aan alle eisen en niets fout hebt kunnen doen? Hoe leuk was dat? Wat heb je geleerd? Bent u er nog? Leeft u nog?

Waar maken we ons wél druk over?

Wat als je op de automatische piloot op routine evengoed een inschattingsfout maakt? Als ik lees wat de gevolgen kunnen zijn, moet John Ewbank voor het ergste vrezen na het vervaardigen van een fout lied. Los van die knoepert van een grammaticale fout en een kromme stijl, vind ik het opmerkelijk dat het lied ons oproept om als een eenheid te strijden voor de bescherming van de Koning. Of dat hij gaat strijden om ons te beschermen, wat je er ook uit zou kunnen lezen. Laat iedereen gewoon het recht hebben om zo nu en dan wat fout te doen! Zoiets vreemds die tekst, maar goed. Waarom vallen we hier over, op een nogal overtrokken manier en laten we zovele grotere fouten van anderen juist weer gaan?
13 mei zal ik daarom even aan de volmaakt onvolmaakte trompettist denken. Meedenken?

Frits Rijperman