Wat eist iedereen toch belachelijk veel van het onderwijs en wat idioot dat er gigantische bedragen omgaan in scholingsprogramma’s en bedrijfsopleidingen. Kan het niet een onsje minder of zijn er betere alternatieven?

Lagere scholen en middelbare scholen worden in deze periode van het jaar verwachtingsvol bezocht door de ouders van aanstaande scholieren. Er wordt gediscussieerd over allerlei onderwerpen zoals over hoe zwart, wit of elitair de school is. In de media wordt geschreven over hoe er omgegaan moet worden met hoogbegaafden of pesters. Ook is iedereen doordrongen van het belang van een CITO score. Een eindtoets in groep 8 wordt verplicht gesteld door de overheid. Er zijn hooggespannen verwachtingen van de omstandigheden waarin onderwijs genoten wordt. Alles is ervan afhankelijk; je persoonlijk geluk, je carrière, je intelligentie, sociale status en succes in algemene zin. En nou niet gaan relativeren, want diep van binnen voelen we het allemaal. Maar hoe realistisch is het om alles bij het onderwijs te leggen?

Zelfontwikkeling gaat door
In het onderwijs zijn het leesplankje, de lei en de griffel allang verdwenen evenals het schoolbord en de inktlap, om van het sponzendoosje maar niet te spreken. Ergens begin jaren 60 verdween de ingebouwde inktpot uit de schoolbankjes. Nu, ruim een halve eeuw later zien we digiborden, leren we on- line en houden we Portfolio’s bij aan de hand van een zelfassessment. Nieuwe technologieën generen evenzoveel leermiddelen zoals de Ipad.

Leren, scholing en opleiden gaat je hele verdere leven door. Ook binnen organisaties worden in navolging van wat binnen het voortgezet onderwijs mode is, trajecten uitgerold, geïmplementeerd of ongevraagd opgedrongen. Veelal gaat het om het bijscholen of omscholen van oudere werknemers met veel werkervaring maar met een achterhaald diploma dat niet meer aansluit bij de huidige eisen. Een organisatie wil altijd vooruit en iedereen moet mee kunnen. En als er niet opgeleid wordt, dan zoekt een organisatie zijn heil in verandermanagement of wil men de bedrijfscultuur omvormen naar een lerende organisatie. Organisatieadviesbureaus hebben hier dikbelegde boterhammetjes mee verdiend. De sterk centraal geleide organisatie waarin iedereen wacht op de besluiten van hogerhand is dan wel passé verklaard, maar de voormalige coaches en trainers, kunnen nog niet stil blijven zitten. Het heet nu zelfontwikkeling en mindfulness.

Leren zonder opleiders
Tijdens een zinloze bijeenkomst over opleiden dwaalde mijn gedachten af. Wat zou er gebeuren als je op een moment in je leven gewoon niet meer opgeleid wordt?  Even los van de te verwachten kostenbesparing op korter termijn, zal een aantal mensen een toename van hun vrijheid ervaren. Opleiders en coaches verliezen zeer waarschijnlijk een groot deel van hun klanten. Toch zal je ongecoördineerd en zonder sturing van buitenaf je verder ontwikkelen. Aan de andere kant zal een aantal niets meer willen leren, stil blijven staan of misschien ontredderd ronddolen. Maar wat gebeurt er met je als je juist wel verder wil zonder scholing? Hoe leren je dan wel? Of dichter bij mezelf; Hoe heb ik zelf mijn gedachten over scholing en opleiden gevormd? Velen zoals ik, hebben in de schoolbankjes gezeten en wachtten altijd maar weer af wat er zou komen. De leraar bepaalde wat je moest leren en wie niet oppaste werd bedreigd, geïntimideerd en heel vaak ook beledigd. Zoals de leraar Duits die je voor eend uitmaakte of de leraar Engels die je voor een volle klas in de zeik zette in het Engels. De klasgenoten die het verstonden beleefden aan jouw afgang overigens een plezierig moment. De betreffende leraren waren soms wel populair. Erg grappig natuurlijk, maar het slachtoffer echter, verliet gekwetst de klas. Het schoolse, klassikale en frontale leren heeft mij, en mij niet alleen, dus bijgebracht dat ik moest luisteren en afhankelijk werd van de persoon van de leraar. Ondertussen werd het hem soms ook te veel en hij of zij schold er lustig op los, om maar het gezag te handhaven. Leerlingen treiterden de leraren en ondersom ook. Een leerling, zwijgzamer dan een oester, werd in een volle klas een half uur lang zuigend bedreigd en geïntimideerd door de leraar geschiedenis. Niets hielp, ze bleef zwijgen. Je moet immers je mond houden om te overleven. Wat een ongehoord systeem en waarom pikt iedereen dit nog steeds!? Zeker binnen organisaties met volwassen mensen vind ik dat zeer opmerkelijk.

De 80/20 regel
Hoe heb ik geleerd om te leren? Om het simpel uit te drukken, door de impliciete boodschap; Kop dicht, boek open en luisteren! Naar mate je ouder wordt en je meer scholing hebt ervaren, verdwijnt het gevoel van autoritaire overheersing en dominantie. Hoewel ik me in een oude bekende reflex vaak afvraag; wat wordt er van mij verwacht? In plaats van; Wat wil ik leren of wat kan een ander van mij leren? Welke wederkerigheid herken ik, wat kan ik zelf bijdragen aan het leren van de omgeving en op welke manier zijn de anderen aan het leren? Het zijn nogal wat vragen die misschien niet zo simpel zijn te beantwoorden, maar voor mezelf heb ik door deze vragen te stellen wel een antwoord geformuleerd, of meer het inzicht verworven dat 80% van wat mensen aan vaardigheden bezitten, onbewust en vooral informeel geleerd is. Conclusie; Het meeste persoonlijke effect is te verwachten door informeel te leren. Ik denk dan aan gebruikmaken van netwerken, op zoek te gaan, te experimenteren en te leren van fouten. Ik kan de kunst afkijken op allerlei sites, alles raadplegen, oefenen en doorleren. Natuurlijk ben ik me ervan bewust dat dit in het algemeen geldt voor gemotiveerde volwassenen en minder voor schoolgaande kinderen. Hoewel kinderen onbewust op school en ongemerkt thuis, ontzettend veel leren, helaas ook ongewenste zaken.

Meester en gezel
De meeste mensen gaan uit zichzelf experimenteren met nieuw gedrag door een uitdaging zoals de prikkel van een nieuw technologisch ding en de motivatie vanuit jezelf om het te leren kennen. Geïnspireerd door een vriend, klasgenoot, oudere broer of collega’s, netwerk of door wat in de samenleving gebeurt. Inderdaad het beproefde; Meester en gezel principe. Er is immers veel nieuwe kennis aanwezig binnen je eigen netwerk, op Internet en bij mensen die pas van school komen. Vanzelfsprekend is er een sterke prikkel voor nodig; Je struikelt steeds vaker over een woord als “trigger”. Die prikkel zou best een geëigende opleiding kunnen zijn of wat mij betreft; een korte gerichte instructie. Waarna het echte leren kan beginnen, onbewust, binnen je netwerk en informeel; Ook taken, en samenwerkingsverbanden moeten zo uitdagend zijn, dat je vanzelf gaat leren, vragen gaat stellen, kritisch gaat samenwerken en ‘naar buiten gericht’ gaat denken en handelen. De wil en het talent zijn daarbij essentieel voor je verdere ontwikkeling. Ook discussies waardoor je van elkaar leert.

Oefenen en fouten maken
Nog iets heel anders om het eens vanuit een totaal ander perspectief te bekijken. Ik houd me bezig met muziek maken en dat houdt vooral in, veel samenspelen in bandjes, van anderen iets op pikken, experimenteren, dingen terug horen, en de laatste jaren ook gebruk maken van You Tube en digitale netwerken. Informeel en me nauwelijks of helemaal niet ervan bewust dat ik iets aan het leren was. Enthousiast een beetje rommelen en hobbyen. Dankzij opleiding en scholing? Nee.  En let maar eens op hoeveel (grote)muzikanten noten kunnen lezen. Chet Baker en Dave Brubeck konden dit nauwelijks. Hun kunst is het resultaat van een lange zoektocht of heel erg veel oefenen, waarvan ook nog wordt gezegd; ‘Och ik doe altijd maar wat.’ ‘Een beetje klooien’. Wat ik ook bijzonder opmerkelijk vind is dat de beste cabaretiers echt niet allemaal kleinkunst gedaan hebben. Niemand vertelt over zijn leerschool, over het vele en lange oefenen het weggooien van mislukkingen, het bijna klaar zijn en opnieuw beginnen. Wel zijn er cursussen romanschrijven die je waarschuwen voor valkuilen, maar het zou zomaar kunnen dat hieruit nauwelijks goede romanschrijvers voortkomen. Jan Siebeling zegt hierover; ‘Op een dag stopte ik met lesgeven en ging ik schrijven’. Ook politici en topmanagers hebben hun vak niet op scholing of cursussen geleerd, echter wel door veel te doen, door levenservaring en fouten te maken, zelf kennis te verwerven, te netwerken, dingen te verwerpen, gewoon te beginnen en met anderen in gesprek te gaan. Binnen de popmuziek zie je dat artiesten een tijd optrekken met een soort mentor met als bekendste voorbeeld The Beatles met George Martin. Leren kan dan helemaal vanzelf gaan.

Wat je nodig hebt en wat niet
Er zal denk ik steeds vaker gevraagd worden naar wat jij nodig hebt, waarbij de antwoorden gezocht worden in; goede sfeer, klimaat, kwalitatief netwerk, een inspirerende omgeving, beschikbare kennis en technologie. Een futloze, vastgelopen en incompetente medewerker moet natuurlijk wel stevig aangesproken worden in plaats van naar een training gestuurd te worden, maar dat even terzijde. Een kortstondig uitstapje is zo’n opleiding, meer betekent het helaas niet.

De nabije toekomst; ruimte maken voor de ander
Architecten, vernieuwers, wegbereiders, vormgevers en techneuten samenwerkend met zelfsturende doeners, lijkt mij een ideaal. Het centraal organiseren en uitrollen van dure opleidingtrajecten zal plaatsmaken voor zulke samenwerkingsverbanden waarbinnen een grotere rol lijkt weggelegd voor mensen niet anders durven zijn en out of the box kunnen denken. Daarom geen eenheidsworst meer fabriceren maar ruimte maken voor de vreemde of afwijkende burger. www.kwartiermaken.nl/boek/kwartiermaken–doortje–kal

Speciaal voor de geïnspireerde Meedenkers; hatseflats wat extra; Wat is de kwaliteit van een kwartiermaker?
Een kwartiermaker is een solist die goed met mensen om kan gaan
is creatief en denkt het liefst buiten gebaande paden om zijn doel te bereiken (en doet soms dingen die normaal eigenlijk niet mogen)
moet voldoende ego hebben om zich te laten gelden, maar dat ego weer loslaten zodra het doel is bereikt en anderen met de eer kunnen gaan strijken
Een kwartiermaker is de directeur en de huismeester tegelijkertijd
Een kwartiermaker is een rasoptimist
is eigenwijs en rigide ten aanzien van het proces en flexibel, service- en klantgericht m.b.t. de inhoud

Frits Rijperman